Jexuxmari Mujika
Eskubideetan berdin izan behar dugu gizaki guztiok; orain ez gara, noski; aukera eta baliabideetan ere ahalik eta berdinen izan behar dugu, eta egungo gizakioi horretan aurrera egitea, hori egiaz bideratzen ahalegintzea, nahitaezko gertatuko zaigu gure bilobek bizitza duina posible izan dezaten nahi badugu.
Eskubide eta baliabideen berdintasun garrantzizkoen honetan aurrera egiteko, baina, kuriosoa badirudi ere, beste mila gauzetan ezberdin izateari, ezberdintasunari –bizitza graziazko eta gizakoi egiten duen ezberdintasun orori- leku egiten ikasi beharra daukagu gizakiok, guri ezberdina zaiguna onartzen eta maitatzen ikasi beharra daukagu. Beti ere, noski, goian aipaturikoa —giza eskubideak— errespetatzen diren bitartean.
Itxuraz, baina, ez da erraza; uste eta nahi baino gehiago kostatzen zaigu gehienoi; aurrera egiten dugun kasuetan ere, asko kostata eta oso-oso abiadura motelean egiten dugu.
Irakurri berri ditudan bi esaldik ekarri naute gai honi heltzera: 1.- “Euskaldunak jende gisa horren atsegin bagaituzte Madrilen, zer dela eta gorrotatzen gaituzte, eta zapaltzen eta arbuiatzen euskaldun gisa.” (Bizargorri) Eta 2.- “Galderak egiten ditugunean leku batean edo bestean kokatzen gara, eta nahi gabe bada ere, normala zer den eta zer ez inposatzen diogu ezberdin bizi nahi duenari.” (Onintza Enbeita)
Bi aipu hauetan, bietan, ezberdina izatea da onartzen ez dena —ez duguna, ez digutena, ez dieguna— ezberdina izateko eskubidea, norbanakoak edo talde batek ezberdinetik duenari heldu nahi izatea, horri heltzea; ederki adierazia dago hitz gutxitan, Madrilen (Espainian) gertatzen dena, gerta daitekeena. Alderantzizko norabidean ere holakorik gertatzen dela -zapaltzeko gaitasuna salbu- onartzeko ez da zintzoegia izan beharrik. Berdin bigarren aipuan ere; hitz batean, ezberdin bizi nahi duenaren eskubidea da zalantzan jartzen duguna. Geu bezalakoa gertatzen zaigunari inoiz egiten ez dizkiogun galderak ezberdin zaigunari egitean, borondate onenaz eginda ere, bidetik kanpo zergatik dabilen galdezka ari gara nolabait, zerk behartzen duen horretara, zerk ematen dion horretarako eskubide; esplikazio eske, alegia.
Galdetua gertatzen denari gure jarrera hau mingarria gerta dakiokeela pentsatu ere ez dugu egiten. Mindu? Zer dela eta? Nik ezberdintasunak onartzeko hainbat tolerantzia badut, aizu! Hori bai, esan gabe doa, noski, normala ni naizela, normala nirea dela, ezberdina, berriz, hemen eta orain, zu zarela, eta zurea. Normala da, beraz, esplikazioak zuk eman behar izatea, eta eskerrak ere bai, ateak ixten ez badizkitzut.
Hau dena zergatik gertatzen den? Multzoko jendea dugu gustoko, nonbait, gu bezalakoa dena, denok bezalakoa dena; geu halaxe garelako, noski. Bizitzeko modu erosoena artaldekoa zaigu, garbi, nahiz eta emankorrena ez den, inola ere.
Eskubide, aukera eta baliabideetan diferentziak handitzen ari diren gaurko munduan, gizakiok bizitza gero eta berdinago ulertu eta bizitzeko bidetik goaz —garamatzate—. Berdinkerian erortzen ari gara, uniformitatean, nor izateari gero eta beldur gehiago diogu, multzoak bakardadea kenduko digun ilusio guztiz faltsuan eroriak gaude, edo erortzear.
Aurrera egiteko bide eskasa dugu hau gizakiok. Alderantzizkoa behar dugu, desberdintasunak ikusi eta gozatzeko gaitasunak, hauek egiaz baloratu eta errespetatzeak, izugarri lagunduko liguke gurea maitatuz auzo bihurtu zaigun, baina, oraingoz behintzat, kultura ugariren gune den munduaren aniztasunean egoki kokatzen. Lagundu egingo liguke ere 1948ko Giza Eskubideen Aitorpena 2017an garatu eta aurkeztu zen Pertsonen Eskubide eta Obligazioen Aitorpenarekin osatzen, eta, gainera —hau bereziki azpimarratu nahi dut—, jarrera hori ezinbesteko baldintza izango dugu planeta honetan etorkizuna izateko desberdin bizitzeari, bizitza desberdin ulertzeari, leku egingo dion bidea jorratzen asmatzeko. Horretarako inteligentzia eta ausardia izateko. Ea izaten dugun.
Uda on denoi!.
Jexuxmari Mujika
Normaltasunerantz? Ai, halaxe balitz! Betor azkar ingurukoei eskua luzatzeko garaia, maite ditugunak besarkatu ahal izateko unea, bizitza ederrago egiten digutenen irribarrea bistan izatekoa.
Normalitatera? Lehengora? Ez al gara hain inuzenteak izango! Gizartea lehengora itzultzen bada normalitatea motza izango da, delako garai `normalak´ gero eta motzagoak izango dira, eta askorentzat, noski, lehengoak izan diren bezain tristeak edo tristeagoak.
Normal bizitzera itzultzeko behar handia sentitzen dugu gizakiok. Normal bizitzea elkarrekin bizitzea da, elkarrengana hurbiltzeko beldurrik ez izatea, bizitzari beldurrik ez izateko baliabideak izatea. Hori guztia denok nahi dugu; normalak garelako, hain zuzen.
Orain arte normaltzat jo izan duguna, ordea, ez da horretara mugatzen. Ez horixe. Gure orain arteko normaltasunak bestelako osagairik ere badu, batzu-batzuk, gainera, juxtu oraintxe esandakoa, bizitzari beldurrik ez izateko baliabideak izatea, alegia, zaildu edo ezinezko egiten dutenak. Normalak izan behar ez luketen alderdiak, alegia. Nahi dugun –nahi behar genukeen- normaltasunak ezberdina izan beharko du, normaltzat eduki dugunetik zenbait gauzetan dezente, asko, aldendu beharko duena. Berria.
Normala eta berria, bi hitz hauek ezkontzeak kontraesan puntu bat agertzen du, baina lasai, gizaki mugatuon esamoldeek eta bizitzak kontraesanak beti ditu hurbil, hori guztiz gainditu ezinak egiten du gure bizitza sarri ulertezin, eta gogor ere bai; baina hori jakitetik guk normaltasunez jantzi ditugun zenbait kontraesan onartzera pausoak daude, pauso lotsagarriak. Hemen horietako batzuk:
Libertatea maite dugu, gero eta libreagoak izan nahi dugu, baina erantzukizunari muzin eginez. Arazoen eta injustizien errua besteena da beti.
Nortasun zale agertzen gara, horren egiazko nahia dugula uste izateraino, baina inoiz baino hauskorragoak gara, bizitzari aurre egiteko borondate gutxiagoko. Esanekoago eta beldurtiago, alegia.
Ezagutzen duguna ez dela baliagarri badakigu, baina gauzak beste era batera zergatik ez diren galdetzeko ausardia falta zaigu. Beldur diogu nonbait ezezagunari, baina egiazko beldurra egoera berriak geuri, gutako bakoitzari, exiji diezakegunari diogu.
Solidaritatea baloratzen dugu, noski, baina goitik beherakoa exigitzea errazago egiten zaigu, zeharkakora ohitzea baino (garai gogor honek hori bestela ere izan daitekeela agertu digu; gure jarrerak aldatzea posible dela agertzen du horrek, eta esperantza sortu).
Munduan hara eta hona ibili zale gara baina mundutar garela ez dugu ikasi nahi, munduko beste edonongoak duintasun eta eskubideetan gure pareko direla ez dugu egiaz onartzen. Horren adierazgarri nabarmena da mundu osoan –hemen ere- arrazakeria sistemikoa normala eta onartua gertatzea.
Kontraesan hauek gainditu ezean alferrik gabiltza; mundua hauzo egin dugunok giza komunitatea eraikitzen asmatu beharra daukagu. Hori da apustua, apustu zaila, endemas hori, gainera, naturarekin adiskidetuz egin beharra dugulako. Ezinbestez. Arriskua geurekin daramagun bizi baldintza dela irakatsi zaigu berriro ere garbi, eta inozoak beharko genuke arrisku hori aspaldian nabarmen areagotzen ari garela ez aitortzeko.
Hala ere, bide berriari inolako milagro beharrik gabe hel diezaiokegu. Zenbait pentsamolde eta ikuspegiri buelta emateko ausardia geureganatzea da kontua. Gure arimak aldatzea. Baldintzarik gabeko obedientziari uko egitea, alegia, merkatuaren legeak bizitzaren legea jaten segi dezan ez onartzea.
G. Floyd-ena bezalakoak egunero gertatzen direla jakiteak egiaz `arnasa hartu ezinik´ jartzen gaituenean, optimismo inozorik gabeko esperantzari – pesimismo konprometituari, nahiago baduzu – heltzeko bidean asmatu egin dezakegu.
Ziztu bizian aldatzen ari den egungo munduan elkarturik bakarrik salba gaitezke gizakiok. Hori ikasten ari garela pentsatu nahi dut, eta zerbait da.
Jexuxmari Mujika
Ezinbestez, bai, ezinbestez ikasi beharreko gauza asko ditugu gizakiok. Hori nabarmen antzean –gero eta nabarmenago- gelditzen ari zaigu pentsatzeko denbora inposatu zaigun azken bolada honetan, baina… ikasiko dugun esperantzarik? Ezagutzen dugun historiaren arabera, milaka aldiz bizi izan ditu gizakiak eskura ikasi beharrezkoari heltzeko arrazoiak, baina… ondo doakigunean geuri –ez gizateriari- ezer ikasteko gogoak nonbait azkar joaten zaizkigu.
Oraingoan ere berdina gertatuko ote? Beharbada, bai, ez dakit, baina hemendik aurrera gizateria zabaletik aparte babesean gordeko gaituen `geu´-rik izango al dugu? Hori da hemen galdera, horixe zomorro txiki honek inoiz baino argiago ezeztatu bide duena.
Lehen-lehenik egia honi egin behar zaio leku. Leku bai, ikasteko, gu, mundua auzo bihurtu dugun gizakiok, hizkuntza, ohitura, kultura eta bizieran zorionez ezberdin garen eta izan nahi dugun gizakiok, naturarentzat –baietz uste baina menderatzen ez dugun horrentzat- berdinak garela denok, zorionez hori ere, eta, ondorioz, zibilizatu hitza merezi ahal izateko -eta bidenabar etorkizuna segurtatu- eskubide eta baliabidetan berdinak –ahalik eta berdinenak- izaten saiatu beste biderik ez zaigula gelditzen. Beste biderik ez.
Honen kontzientzia lantzean, orduan bakarrik, egingo diegu toki inguratzen gaituen zenbait galderei, orduan bakarrik berrituko ditugu zenbait ikuspegi, orduan helduko denok gordetzen dugun gizatasun sakon hori –gizalegea- agerrarazi dezaketen balioei.
Egungo zenbait dogma –erlijioetatik kanpora ere dogma asko daude- berraztertu beharrean gaude. Bestela naturak berriro ere azkar harrapatuko gaitu ustekabean. Gure moral kolektiboa –komunitatearen oinarria- galdu nahi ez badugu guztiz, baliagarri diren eta ez diren balioak zeintzuk diren aztertu beharra dago zintzo eta sakon. Ziurtasun faltsu ugari erortzen ari zaizkigunean, zer dugun beharrezko eta zer ez galderari ez diezaiokegu gehiago ihes egin. Zer dugun soberan eta kaltetan kontuan hartzeari ere ez.
Ziurtasun faltsu horiek diote (zioten) bakoitzak bereari begiratzea dela normalena, hala izan dela beti, eta aurrerantzean ere hala izango dela, horrek dakarrela aurrerapena, lehiak indartzen gaituela gizakiok; Covid 19ak, baina, erakutsi digu -berriro ere- irtenbide indibidualik ez dagoela, elkarrekin salbatuz bakarrik salba gaitezkela bakoitza ere; erakutsi digu garbi –ikusi nahi ez duenari ezik- harrokeriarako motiborik ez daukagula gizakiok, bide oso okerretik gabiltzala urkoa duen boterea, dirua, titulua, edo sonaren arabera neurtzean, arrazaren, hemengo edo hango izatearen, kultura bateko edo besteko izatearen arabera egitean oker goazen (gindoazen) bezala. Gizakion lanak egiaz duten garrantziaren arabera neurtzen eta baloratzen ere ikasi beharra daukagula. Lan guztiak.
Aitortu beharra daukagu, ordea, nabarmenak dirudien gauza hauek barneratzea oso zail gertatzen zaigula; pentsatzeko gaitasuna galdua dugulako izango da hori, noski, mila interesen arabera umetu garelako eta gaituztelako, bizitzaren errealitatea gezurretik eta azaletik bakarrik ikustera jarriak gaudelako; batez ere, bizikidetzari, mundu mailako bizikidetzari, dagokionean.
Merkatu soilak ez dituela gaindituko dakigun apustu handien aurrean gaude gizakiok. Horren kontzientzia gero eta sakonagoa dela uste dut. Jakintza hau pentsamendu kolektiboa bihurtzeko bidean doala. Gazteen artean, batez ere, etorkizunaren beharra gehien duten horien artean. Hori horrela gertatzen bada, bizi dugun egoera honek horretan laguntzen badigu, egiaz lagundu, ekonomiak ekonomia ez da guztiz kaltegarri gertatuko.
Denok uste nahi dugu egungo ustekabeko handi honek zerbait, zertxobait behintzat, irakatsiko digula; egiaz ari garela uste dut gainera. Ez al da dena iruzur gertatuko. Ezer ikasten ez badugu, Rodriguez de la Fuente zenaren alabari irakurri diodan hau gertatuko da egia: zomorro honek eragin diguna jolas bat, huskeria bat, izan daiteke natura egiaz haserretzen denean etorriko zaigunarekin.
Etorkizuna inprobisazioaren eskura uzten badugu, diruak ez gaitu salbatuko, etikarik gabeko teknologiak ere ez.
Jexuxmari Mujika
Gure belaunaldia da ziurtasun guztiak galtzera behartua gertatu den lehenengoa. Gaur urte dezenteren jabe garenok, era batera edo bestera holako zerbait lehen pertsonan bizi behar izan dugu, inolako garrantzia eta ondoriorik ez zuela izango pentsatuz, sarri. Baina ondorioak beti izaten ditu horrelako zurrunbiloak.
Bi ondorio aipatuko ditut, azken hilabete hauetako esperientziaren ondoren, errazago ulertuko direlakoan, biak. Munduan gure lekua zein den jakin eta aurkitu ezina, bata, eta bigarrena, etorkizunari aurpegirik jarri ezina. Biak dute garrantzia handia, eta biak gertakizun nahiko berriak dira, guzti honen hasiera aspaldikoa bada ere. Gu gazteak ginenean egia ia nabarmena zen gizateria belaunaldiz-belaunaldi hobera joango zela.
Ondo barneratua genuen uste harroxko hori, geuk garatu ditugun jakintza ezberdinek puskatu digute gizakioi. Lau aipatuko ditut motz-motzean: lehena, Kopernikok naturaren erdigune uste genuen gure planeta hau unibertsoaren bazter bateko izkina batean gira eta buelta dabilen hondar ale bat besterik ez dela aditzera eman zuenean. Jende arruntak oso pixkana baina jan behar izan zuen jakintza hau kolpe handia izan zen: zeu garrantzizko nor ez izanik ere –gehienoi gertatzen zaiguna, bestalde- planeta handi eta ederraren erdigune eta gailur zen gizateriaren partaide zinela jakitea zerbait jakitea zen. Hori ez da edozer gauza, norbait zara: hau kultura eta erlijio guztietan azpimarratzen da nolabait.
Darwin izan zen bigarrena: gu gizakiok, eboluzioz, naturaren indarrez eta denboraren poderioz munduan garatzen joan diren abere familia batean atzo goizean agertu eta bidea egiten joan den espezie mota bat gara. Hori dena, baina hori besterik ez. `Abere eta landare guztiak, natura oro, gure esanera eta zerbitzura dago, gu beste zerbait gara´, eta horrelakoak, uste gehiegizkoak besterik ez dira. Gure balioa beste era batera ulertu beharrean gaude.
Hirugarrena ere ez da bromaz hartzekoa. Freud eta jarraitzaileek gure erabakimenerako gaitasuna, gurea bakarrik kontsideratzen dugun zorioneko libertatea, jarri zuten zalantzan. Honen mugak behintzat garbi utzi zituzten, inkonszienteaz eta subkonszienteaz mintzatzen hasi zirenean. Usteak uste, eta ondorioak ondorio, oso berezia, bai, baina, abere mota bat garela gu ere, alegia, beste espezietakoak bezala bizi iraunerako irrika, sen eta joeraz jantzita gaudenak, eta horien pean geuk uste edo nahi baino gehiago aritzen garenak.
Hiru gauza hauek jakin arren, jakiteagatik behar bada, gizakiak iraultza industrialaren, zientzien aurrerapenen eta ondorioz etorritako teknologiaren garapenaren bidez lehen erlijioek naturan ematen ziguten nagusigoa beste era batera, askoz ere modu eraginkorragoan berreskuratua zuela uste izan du. Berreskuratua eta handitua. Gizakiok agintzen dugu mundu txiki honetan, nahi bezala erabil dezakegu natura, gurea da indarra, geure burua hobetzeko ere gai izango gara oso berehala, jainko berriak geu, ez dugu bestelakoen beharrik. Moralki ere bioteknologiak eramango gaitu (eraman gaitzake) bide zuzenera.
Laugarren sustoa ere, ordea, etorri zaigu. Teknoprogresismoak eskaini nahi dizkigun ziurtasun hauek ere faltsuak ote diren pentsatu beharrean aurkitzen gara. Jainkotxotik uste baino gutxiago ote dugun gizakiok, alegia. Gu ez garela “hamalau”, eta izango ere ez. Irautearekin ere nahiko lan izan dezakegula. Ziurtasunak pikutara joan zaizkigu. Etorkizunari begiratzeak ere beldur emateraino.
Gogorra baina mesederako izan dezake hau gizateriak. XXI. mendeko gizakiak ziurtasunik gabe egin beharko du bidea, zalantzari leku eginez, galdera nagusienei beldurrik gabe heltzen lagunduko dien konbikzio eta sineste sakonak indartuz. Gauzak ezberdin egin beste biderik ez dago. Horretarako ezberdin pentsatzen ikasi behar da, ezberdin sinesten, bizitza ezberdin ulertzen, eta ekonomiari ere helburu guztiz ezberdinak jartzen. Eginkizun zailak denak.
Kristoren mezuak eskaintzen duen pertsonaren ikuspegiak horretan asko lagun dezake.
Jexuxmari Mujika
Jende normalaz hitz egin nuen aurrekoan, eta jende klase honek izan behar lukeen garrantziaz. Gaurkoan normala zer den eta, batez ere, zer izango den jakitea gero eta zailagoa gertatuko ote zaigun esatera nator. Zaila, bai, galdera eta kontraesan ugariri aurre egin beharrean jarriko bai gaitu. Pentsatzera jartzen bagara, noski.
Kaliforniako Sillycon Valley zorionekoa denoi zaigu gaur ezaguna, gutxi edo gehiago. Ibar horretan gu baino aurreratuagoak daudenez, guk baino gehiago dakitenez, guk baino diru gehiago dutenez eskura, haiek erakutsiko digute nondik nora gabiltzan eta nora goazen –joan gaitezkeen- gizakiok, haiek erakutsiko digute nola jokatu behar dugun, zeri eman behar zaion garrantzia, nora bideratu behar ditugun gure ilusioak. Gizakiok izugarrizko aurrerapenak lor omen ditzakegu –hola diote-, eta berehala gainera. Gizakia egun dauden baliabide teknologikoekin jainko bihurtzeraino hobetu daitekeela, alegia. Teknologiaz ahal genuen neurrian beti baliatu izan garenez, orain ere hori egitera behartua gaude; moralki ere behartua. Beraz, garbia ondorioa, mundu berri eta hobeago baten atari-atarian gaude.
Ikuspegi baikor hau aipatzea bera ere zelebre samarra gertatzen da justu gaur birus txatxu batek mundu guztia etxean sartu duenean. Gaur, etorkizunak beldurra ilusioa baino errazago eta sarriago sortzen duela uste dugunean. Nik ez dakit hau egia den, baina egia ala gezurra, galdera garratzenak ez ditu, inola ere, niri ez behintzat, koroa birusaren auziak sortzen. Beste mila galdera daude birus honi txertoa aurkitzen zaionean ere hor jarraituko dutenak.
Gizakiak hobetzeari ez dio muzin egin behar, noski. Horretarako teknologiak baliabideak eskaintzen ditu, eta gehiago eskainiko ditu; hori gauza garbia da; guztiz pozgarria gainera teorian. Praktikan beti hala gertatzen ari den, eta, batez ere, hala gertatuko den, zalantza gehiago sortzen duen zerbait da. Bai horixe! Batez ere, trans-humanismoa –humanismoa baino harantzago legokeen hori- eta horrelakoak aitatzen direnean. Tente belarriak!
Lehen galdera garratza: Lortuko diren hobekuntzak denentzat izango al lirateke? Erantzuna: ez dut uste; nekez. Merkatuak eta diruak agintzen duen gure gaurko munduak miseria eta gosea gainditu ezin dituenean, dutenen eta ez dutenen arteko diferentzia gero eta handiagoa gertatzen ari denean, edozer ere irabazpide den neurrian bakarrik gertatzen denean zentzuzko, gizakiaren inteligentzia hobetu asmoz landu beharko diren teknika zail eta oso garestiak ez lirateke inoiz jende normalarengana iritsiko. Lehen ere eliteko direnentzat bakarrik izango lirateke, eta gizakiak eskubide, aukera eta edukietan gero eta ezberdinago izatea gero eta normalagotzat jo beharko du: garatuak –trans-gizakiak- nagusi, beste guztiak –gu- neskame eta morroi; esaneko.
Adela Cortinari irakurri diot trans-humanismoaren gauzarik onena humanismotik mantenduko lukeen hura izango litzatekela. Mantenduko al du? Humanismoaren ikuspegian gu gizaki geure buruaren, geure egiteko eta erantzukizunaren, geure esperantza eta ilusioak garatzeko askatasunaren, eta, noski, ongia eta gaizkia bereizteko gaitasunaren kontzientzia izateak egiten gaitu. Hori mantenduko al du?
Inteligentzia artifizialak guzti hori ez digu ziurtatuko, bioteknologiaren bidez giza garuna robotizatuak edonolako eginkizun berezietarako gaitasuna handitzeak ere ez; humanismora eraman gaituen (gaitzakeen) inteligentzia orokorra ez da inteligentzia artifizialaren fruitu izango, honek ez digu bizitza gizakoiago egiteko balioak garatzen laguntzen duen sen on zail hori garatzen lagunduko.
Eta garbi, honetan nabarmen laguntzen ez duen hobekuntzak ez du izen hori merezi, ez du merezi sufrimendua, zahartzaroa, denboraren nagusigoa eta heriotza bera ere gaindituko dituela agintzen badu ere.
Gizaki humanoak ez du ezeren izenean esklabutza berririk onartu behar, ustezko jainko bihurtzearen izenean gutxien-gutxien.
© 2024 Arantzazu