Jexuxmari Mujika
Gehienok hala garela uste dugu. Normalegiak garela ere sarri esaten zaigu; arrazoi osoz, seguruenez; gero eta elkarren antza gehiago –gehiegi- daukagula, alegia. Gauza berberak nahi, bide gero eta berdinagoak zapaldu, ikuspegi berdinen argira –edo ilunpera- jokatu, … hori dela gurea. Hitz bakarrean esateko, oso ohikoak garela.
Bestelakorik ere entzuten da –edo irakurtzen-, ordea, eta horrek poz ematen du. Errealitatea oso konplexua da gaur –gero eta konplexuagoa-, eta horretaz jabetzeak abantaila ere badakar inoiz. Abantaila bai, ze poz ematen du Bernardo Atxagak Madrilen esan berri duena irakurtzeak. Bere azken eleberriaren gaztelaniazko itzulpenaren aurkezpenean adierazi du berari ez diola beldur berezirik ematen Espainiako politiko eta komunikabide ugarik ziurtasun osoz eskandalutzat joko dituzten gaiei heltzeak eta horietaz iritziak emateak.
Lurralde berriak esploratu nahi dituela berak, libre eta alai idatzi nahi duela, badakielako jakin, jende normal eta serioak mezuak egoki jaso ohi dituela oso; holaxe esan du; ez zaiola kasurik egin behar beren eginkizun profesionalena buila ateratzea duten horien ihardunari. Horretatik bizi diren antzezleak besterik ez direla.
Euskal idazleak dion azkenengo baieztapen honek gezurretik ezer gutxi duela denok behar genuke garbi. Jende normal eta serioak omen duen (dugun) gaitasunaz dion horretaz, segurtasun maila berdina banu asko poztuko nintzateke; guztiz oker dabilenik ere ez dut uste, inola ere.
Egun Jende normala eta serioa izatea ez dago merke. Betiko komunikabide sareek eta azken denboretako berri-berriek entretenigarri –nahiz sustagarri- gerta daitekeen edozeren oihartzun izateko joera eta gaitasun handia dute, eta horrek manipulazio indar izugarriaren jabe egiten ditu; indar demasaren jabe. Hori ez dezakegu ahaztu. Horri aurre egitea oso da zail, eta ezinezko, berriz, guztiz, geure kabuz pentsatzeari beste ezeri baino beldur gehiago badiogu. Iritzi kritiko handia behar da gaur egun nor izateko, eta gaitasun hori lortzeko entrenamendu handia eta luzeari heldu behar zaio; saiatuz lortu beharreko zerbait da. Saiatzeaz gain, gainera, bi baldintza behintzat ezinbestekoak ditu: zalantzari leku egitea, lehena, eta ezberdin pentsatzen duenari arretaz entzuteko gaitasuna garatzea, bestea. Bi hauen jabe kostata bakarrik egiten da gizakia.
Bere kabuz pentsatu eta, pentsatzen duena errespetuz eta libre adierazten duen jenderik ez zaio botereari –edonolako boterea duenari- interesatzen; inola ere ez; geuri ere ez, sarri. Askoz komodoagoa zaigu inguruan egokien bezala saltzen denari lotzen zaiona. Hori horrela da. Egungo ustezko egonkortasun faltsuaren izenean gatazka egiazkoenei ihes egiteko joera duena oso hurbileko gertatzen zaigu; lasaitu egiten gaitu holakoak; geure burua eta bizitza onartzen laguntzen digu nonbait. Baina, noski, laguntza mota horrek nortasunez ez gaitu janzten, hori ez.
Egungo gizakien eta gizarteen beharren mezuak egoki ulertzeko ausardia behar da; ulertu nahi izateko, batez ere; ezjakintasun interesatua erosoagoa da, segurtasun gehiago eskaintzen du, gainera gehiago dakizula uste izatera eramaten zaitu; ziurtasun gehiago izatera, behintzat, ziur. Eta horrek badakizu nolako lasaitasuna ematen duen. Lasaitasun faltsua, noski.
Jende normala oso inportantea da. Jende normalarengandik espero dezake munduak gehien. Historian zehar gizateriari bizirik izenik eman ez zaien horiek heldu diote. Aurrera ere halaxe izango da. Baina, artaldekerian babesteari aurre egiten saiatzen dena gertatzen denean normala. Beti esaneko izatea jasan ezin duena gertatzen denean normala, kontuak kontu bere bidea egin nahi duena, eta egiten ere saiatzen dena.
Jende normala izatea hola ulertzen dugunean, holakoak izaten saiatzen garenean, ez gara haizeak hara eta hona darabilen hostoa bezala izango, eta gu ohiko eta esaneko egitea helburu bakar duten `builei´ azkar antzemango diegu.
Jexuxmari Mujika
Urte berri on opa ohi diegu maite ditugunei, eta inguruan ditugun denei. Egiaz opa ohi diegu gainera. Gezurrik gabe, alegia, nahiz eta berria hitza erabiltzean, hastera goazen urteak zertan, zergatik izan behar lukeen berri eta nola izan daitekeen pentsatu ere ez dugun egiten. Serio antzean ez, behintzat. Urteen egutegiari zenbakia aldatze hutsak egiten duenez berri hau, guk segi betiko martxan!
Eta zergatik ez? Ez al goaz, bada, hain gurea eta etxeko egina genuen zorioneko progresoaren martxan bide egokitik? Azkarregi eta baikorregi ibiliak ote gara, akaso? Egun makaldu bakarrik egin ote gara? Berritu behar berezirik exijitzen ez digun abiadura kontua bakarrik ote munduaren egoerak adierazten duena? Azken galdera honi baiezko borobilarekin erantzuteko ausardia dezente behar da gaur; gogoeta baino gehiago ziurrenik.
Egutegian zenbaki berria jarri berria dugu; horretara eginak gaude; gauza jakina zaigu hori. Baina hori bezain gauza garbia eta jakina omen da –ikerlari eta pentsalari ugarik hala diote ozen- aro berri baten atarian gaudela, aro berri batean sartzen edo sartu ezinik gabiltzala gizakiok. Aro berria ez du, noski, egutegian zenbakia aldatze hutsak eragiten, eragingo ere ez, baina ekar ditzakeen aldaketak handiak izango direnez, ondorioak ere bai, hemen berria hitzak zer adierazi dezakeen eta zer adieraztea nahi genukeen serio pentsatu beharra daukagu; aldaketetara egokitzen asmatu beste erremediorik ez baitugu izango gizakiok.
Gizateriak aro ezberdinak bizi izan ditu historian zehar. Aro batetik bestera eraman zituen garaiei ardatz aro deitu izan zaie. Bizi izan zituzten gizarteentzat ardatz aro horiek aldaketa izugarrien eragile gertatu ziren. Oraingo aldaketa bortitzek berriro ere ardatz aro batean murgilduta gaudela adierazten bide du. Bizitzaren eta bizikidetzaren ikuspegi berriak sortarazten hasi den aroan, alegia, eta oraingoak, gainera, gizateria (ia) osoan izan dezake eragina. Gauza asko birpentsatzera behartuko gaitu; ez gaitzala lo harrapatu.
Aro berri on!! Hori da maite ditugunei, ingurukoei, geure buruei, eta, batez ere, maite ditugun belaunaldi berriei opa behar dieguna. Azken hauek guztiz harrapatuko ditu aro berriak, zorionerako edo zoritxarrerako. Aro-aldaketa honen atarian, ondo eta azkar pentsatu beharra daukagu zer egin behar dugun, iristean gozatu eta ospatu ordez izutu egin ez gaitzan.
Gure gizarteetan aldaketa izugarriak gertatzen ari dira: informazioaren berri jasotzeko eran, elkarrekin erlazionatzeko moduan, naturaren ulerkeran, gero eta ezberdintasun handiagoak sortzen dituen ekonomian, horren mende dagoen politikan, baina argi faltsuen dirdiraren pean gehienok ez gara enteratu ere egiten. Ez dugu jakin nahi, apatia intelektualera ohitu gara azkar, pentsatzeari beldur nabaria diogu.
Eta horrela jai dago. Aro berriak mendekoago egin gaitzake gizakiak. Bioteknologiak eta infoteknologiak irekiko dizkigun mundu berriak ez ditugu gizaki bakoitzaren eta gizateria osoaren onerako erabiltzen asmatuko. Ez dugu guzti hori posible dadin ezinbesteko sare etiko berriak eraikitzen asmatuko, ez dugu barneratu nahiko bakoitzak dugun erantzukizuna, denok dugula besteengan eragin positiboa izateko gaitasuna eta obligazioa.
Aro berri egokiagora prestatzeko aldaezinak eta betikoak bezala eduki ditugun zenbait printzipio zalantzan jarri beharko ditugu, hauek galderaren galbahetik pasatzeko ausardia geureganatu beharko dugu; hori, berriz, norbere kabuz pentsatzeko gaitasunik gabe ez da posible. Ikusten duguna baino harago ikusten ikasi behar dugu, galdera berrietara jartzen, eta hori arlo askotan, berdintasunari, generoari, patriarkatuari, xenofobiari, negozioari, kontsumoari, bizitzaren zentzuari, … dagokienetan.
Gaur dauzkagun ahalbide guztiekin, bizitza pentsatzen ikastea, horretan asmatzea, da beharrezkoena; errazena ez, seguru asko, baina betiko martxan luzaro segitzerik ez daukagula badakigunez, kontuak atera beharra daukagu.
Jexuxmari Mujika
“… edozein herriko jaxetan”
Gizakiok komunitate sortzaile gara. Behar beharrezkoak ditugulako. Izaki sozialak baikara. Hala ere, elkarrekin itxuran bizitzen asmatzea ez zaigu inoiz erraza gertatu; egun ere ez da erraza gertatzen ari. Gure harremanetan lehia, indibidualkeria, beldurra, eta holakoak nagusitzen direnean, komunitatea azkar desagertzen da, edo sekta bihurtzen.
Baina aipatu adierazgarri horiek ez dira gaur ere nagusi bakar, ez. Egunotan Itoizen Lau Teilatu abestiarekin gertatzen ari denak beste zerbait agertzen du. Niri haurtzaro garaiko zirrara zenbait ekarri dit gogora, eta horrek landu zidan konbentzimendu bati heldu nahi diot gaurkoan; hauxe, alegia: bizikidetza egokia bideratzen kantukidetzak asko lagun dezakeela, kantukidetzak horretan lagundu egiten duela. Kantuak –musikak- gizakiari bizitzaren neguari aurre egiten lagundu egiten diola garbi; bizitzaren udaberria edertzen ere bai, noski. Eta lagundu egiten diola, batez ere, musika hori elkarturik bizitzen duenean, musikak besteekin elkarturik kantatzera daramanean, horretan aritzeko gogoa, zoria eta gaitasuna egiaztatzen duenean. Haurtzarotik konbentzimendu nagusitzat eduki dut hau. Ordutik gaur arte indartzen joan zait, gainera.
Musikaren graziara gu, -adin bat dugunotaz ari naiz- etxean irratirik ere ez genuenean, sehaska kanta, euskal kanta eta bertsoen bidez jarri ginen; horrela jakin genuen musikaren ederraren berri; eta, gero, noski, elizan. Bertako doinu ederrak, gregorianoa, abesbatzak, organoa. Elizak garrantzia handia izan zuen horretan; elkarrekin kantatze horretan, batez ere. Nik – 5 edo 6 urteko- oso gogoan dut Zumaian, andre eta gizon, eliza betean, denak kantari ikusi eta entzuteak egin zidan zirrara, Kostaldeko herriek grazia berezia zuten horretan. Niri kantuaren –kantu konpartituaren- edertasunaren berri eman zidan, Perossiren meza ahotsetan entzuteak ematen zidan bezala. Haurtzaroko oroitzapen inportanteak dira niretzat.
Erromeriak eta soinu txikiak, eta gramofonoak etorri ziren gero, eta edozein herriko jaxetan umorez eta elkarturik kantura jotzeko zorioneko joera hedatu hura. Jendea kantuan gogotsu ikusteak eta entzuteak, eta, batez ere, partaide izateak, poz bide berezia ematen du eta elkartasunera bultzatzen du. Kanta, giza bizitzako gauzarik arrunten, berezkoen eta beharrezkoen bezala ikustera eramaten du gizakia. Eta horrek garrantzia izugarria duela uste dut.
Hau dena gogoan, niri onartzea oso zail gertatzen zaidan gauza bat egia izan daitekeela pentsatzera ere eraman nau: zera, alegia, adituek diotenez, entzumena guztiz galtzeak itsu gelditzeak baino gehiago baztertzen omen duela pertsona. Ez ikustea izugarria izango da, baina egia izan daiteke: musikaren doinurik gabe gelditzea ere oso gogorra izango da.
Kantuak bihotza janzten du; berritu ere bai. Euskadi irratian urtetan egon da –gaur ere badago, uste dut- Bihotzeko Fonoteka izeneko programa bat; neuk ere parte hartu nuen behin. Zure bihotzeko sentimenduak moldatzen gehien lagundu dizuten kanta edo melodiak aukeratu eta entzuteko parada ematen dizun saioa da. Oso ideia polita. Niri haurtzaroko zirrara berritu zidan.
Eztarriz sano gabiltza ta kanta nahi dugu gogoz. Euskal kanta zahar eta berririk gabe –zorioneko Ez dok hamahiru eta ondoren etorritako guztiak- euskaldun izateak ez luke graziarik. Mereziko lukeen ere ez dakit. Gure herriaz dioten hau, berriz, beste edozein herriz ere esan daiteke, noski.
Kulturaren adierazgarri nagusienetakoa den musikak elkartzen gaituenean, eztarria ezik kidetasuna ere sanoagoa bihur dezake, sanoagoa eta sendoagoa bihurtzen du; baldintza, musika belarritakoekin entzutera ez mugatzea.
Lau Teilatu gainian, Ilargia erdian, eta zu, -sendatuko zaren haur hori- goruntz begira… Kantukidetzak solidaritatea pizteko ere balio duela demostratzen badu –demostratu du- Lotuz aire xaharrari, dugun kanta kantu berri, denon nahi eta behar dugun EGUBERRIARI.
© 2025 Arantzazu