Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazu harri da
Paulo Agirrebaltzategi
ARANTZAZU HARRI DA_ta harri zara zu
–harri harrigarria–,
harrizko Andre Mari,
samur eta irribartsu
adoragarria,
harrizko leialtasun,
adikor, eztia,
elorri harritu,
betiko irria.
Jose Adrian Lizarraldek ematen digu Arantzazuko Andre Mariaren irudiaren berri historikoa eta horren deskripzio ikonografiko eta eskultoriko-teknikoa, bere Historia de la Virgen y de la Santuario de Aránzazu liburuaren lehen kapituluan.
Irudiaren bestelako deskripzio eskaintzen digu Gandiagak: poetikoa, metaforaz eta doinuz betea; beti bere gaztetako aurkikuntzako harriduraren ildotik: “Harrizkoa zara!”. Arantzazuko harkaitzen harrizko lorea-edo da irudi txiki hori, harkaitz arteko elorri gainean jarria. Arantzazuko Andre Maria zerutik agertua ez, bertako lurretik, harkaitzetatik, elorrietatik sortua ikusten du Gandiagak.
Baina Arantzazuko Andre Mariaren irudian harri hotzak eta irri beroak bat egiten dute: “samur eta irribarretsu” ageri da. Harriaren leialtasuna du, eta irriaren eztia. Ohartu zaitez olerkiko hitzen soinu ozenen jokoaz: harri, irri, adoragarri, harrigarri, elorri; eta musika ozen eta gogor horren barruan, Andre Mariaren irudiari darizkion soinu gozoak: leial, adi, eztia... Harria irri bihurtua!
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazuko Andre Mariaren irudi berria (2)
Paulo Agirrebaltzategi
Kalbario mendiko
dolorezko inguruan
ireki zen hitza,
eta hitz haren hotsa,
ta haren oihartzuna.
Euskaraz bakarrik
aditu daitekeen hitz
gurutziltzatua.
Hutsune dardaraz dagoen
hortaz galde egiten duenak,
ez daki euskararik.
Hutsune antsia den hortaz
galde egiten duenak,
ez dauka Euskal Herriarik.
Hutsune latz hortaz
galdetzen duenak
ez du begiztatu
euskaldun amarik,
ez du begiztatu
euskaldun semerik,
ez du begiztatu
Euskal Herriarik.
Bitoriano Gandiagaren “Andre Mariaren irudi berria” tituluko poemaren bigarren zatia da hemengo hau. Lehenengoaren azpian ohartarazita geratu zenez, Arantzazuko elizaren fatxadako Pietatea da Arantzazuko Andre Mariaren irudi “berria”, 1969an jarria; absidean dagoena da irudi zahar betikoa, 500 urte lehenago (1469) Errodrigo Baltzategi artzainak aurkitua, tradizioaren arabera.
Lehen zatian euskal pilotalekuko frontisaren horma bezala irudikatu zigun poetak Arantzazuko elizaren fatxada... –Frontis goialdean ipinitako pilotatzat ere irudikatu izan du Gandiagak Arantzazuko Pietatea–.
Eta Pietateak Andre Maria Doloretakoa irudikatzen duenez, Kalbario mendira doakio irudimena poetari. Aski klasikoa izan da, batez ere Salbatore Mitxelenaren ondoren, Euskal Herriko Kalbario menditzat hartzea Arantzazu. Baina Gandiagaren Arantzazuko Kalbario mendia ez da erromesek sakrifizio eta hildura gogorrak (oinak kateatuta, edo oinutsik edo belauniko bide latzetan ibiltzea, eta horrelakoak) beren buruei ezarri eta jasateko lekua; Euskal Herriari bere historiak eta euskal jendeei beren bizitzak dakarzkien oinaze-atsekabeen sinboloa da Arantzazu Kalbario mendiko Pietatea, horien historiako eta bizitzako sufrimendutik interpretatu eta uler daitekeena.
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Oteizaren itzala
Paulo Agirrebaltzategi
PENTSAMENDUAREN
eta egitearen
abangoardian
Oteitza,
bere garaiko
eskultore
konprometitu
eta balio unibertsalekoa.
Zentzu erlijioso
handi baten jabe
Oteitza,
landu dituen
harri blokeen tamainako
hitzak dituena.
Arantzazuko
basilikaren frisoko
harrizko poemaren autore
Oteitza.
1996ko maiatzaren 4an omenaldia eskaini zion Eusko Ikaskuntzak Oteizari Oñatiko Unibertsitatean, eta Manuel Lekuona saria eman zion. Laudoriozko hitzaldien artean, Bitoriano Gandiagari eskatu zioten berea egiteko. “Maisuaren itzala” ipini zion titulu bere hitzaldiari. Bere olerkiak irakurri zituen tartean; lehendik argitaratuak, bat edo beste; hemengo hau, omenaldirako paratua, hitzaldiaren azkenean irakurri zuen.
Honetara idatzi zion Gandiagak Oteizari berari, bere azken gutunean, hilzorian zegoela: “Tú has sido un instrumento providencial de Arantzazu. Tú has influido en el resto de los artistas que han obrado en este lugar, sobre todo en Saenz de Oiza quien jamás escondió tu magisterio y dirección”
Gandiagarekin batera, gogoz egiten dio artista handiari bere aitorpena Arantzazu aldizkari honek, hark bere Arantzazuko obra burutu zueneko 50. urteurrena gogoratu eta ospatua dugun honetan. Bego laudorio eta omenalditxo hau, azken hilabeteotan eskaini dizkioten besteekin batera.
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazuko Andre Mariaren irudi berria (1)
Paulo Agirrebaltzategi
HUTSUNE NABARMEN BAT
geratu da frontoian,
estali gabeko
frontisa betean;
eta hutsuneari
darion isiltasun
nabarmenago bat,
mendietarainoko
inguru guztian.
Ezin zitekeen
hutsune hori baino
ezer handiagorik
kabitu harrian.
Hutsune hori da
Jurgi eskultore
handiak utzi digun
irudi handiena,
eta nabarmenena.
Euskaraz egun esan
zitekeen hitzik
handiena jarri du
frontisean zutik.
Euskaraz egun esan
zitekeen hitzik
ozenena jaso du
mendiko frontoitik.
Arantzazuko Andre Mariaren irudi zaharra betikoa da, txikia, elizaren absidearen erdi-erdian dagoena: elorri gainean eserita dago, irribarretsu, altzoan bere Jesus Haurra duela. Andre Mariaren irudi berria Oteizak egina da, elizaren fatxadaren goi-goian ipinia: zutik dago, erdi belauniko, bere Seme hila, lurrean luze, bere oinen babesean babesten duela.
Arantzazuko Andre Maria bat bera da, irudi bitan: biak harrizkoak. Eliza barrukoak Arantzazuko sukaldea bete eta berotzen du –“amaren etxe nasaiko sukalde handi modura” irudikatzen du Gandiagak Arantzazuko eliza–, erromes eta otoizlariei abegi gozo eta irribarretsua egiteko.
Arantzazuko fatxadako Andre Mariaren irudia, berriz, euskal pilotaleku mendikoaren frontisaren goian ikusten du poetak, zutik jarria, euskaldun guztientzako mezu eta ahots –“euskaraz egun esan daitekeen hitzik ozenena”–, hormaren hutsune isilean.
© 2024 Arantzazu