Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazuko elizaren frontisa
Paulo Agirrebaltzategi
ARANTZAZU, HIRU DORRE
arantzatsu. Aurrez aurre,
frontis handi bat,
hunkigarria,
irudi eta hutsarte
harrian harrizko daude
harrian harri ta irme
irudiak kexu daude.
Dorre arteko murrua
marmol arrosa leundua
Doloretako Ama du goian
erdian tarte mundua.
Asaldaturik, zurtua,
behean apostoladua.
Goi-behen arteko tramua
larria eta mutua.
Irudi eta hutsarte! Arantzazuko basilikaren aurrealdeko frontisaren deskripziorik sintetikoena eskaintzen digu Bitoriano Gandiagaren olerki honek, azken bi lerroetako ikuspegi dramatiko eta guzti: Dorreen arteko horma —murru— hutsa eta leuna, Pietatea —Doloretako Ama— goian, Apostoluak behealdean. “Belzkara zeinugile / harrizko errebelde” ere ikusi zituen poetak Apostoluok.
Hamaika bider eta hamaikatxo orduz egon zen Gandiaga Arantzazuko frontisari begira-begira; eta aldi bakoitzeko ildo, imintzio, bizi-keinu berriak ikusten zituen irudiengan, bere baitan sentimendu berriak pizten zituztenak. Baina hantxe zeuden elementu denak behar zuten lekuan eta behar zuten moduan: “Amak zutik behar zuen, semeak zerraldo, apostoluak halaxe, eta halaxe hutsuneak eta halakoxe”, beste behin idatzi zuenez.
Arantzazuko frisoko apostoluak hantxe daude, hormaren oinean, goienean datzan Hildakoarenganako leialtasunagatik, Gandiagak Oteizari argitu —“errebelatu”— omen zionez. Oteizaren hitzak dira honako hauek, Pedro Anasagastiri elkarrizketan esanak: “La ley de fidelidad es más fuerte que la misma ley de la vida… Figuras, pues, sencillamente de Apóstoles. ¿Por qué de Apóstoles? Porque permanecen, sencillamente porque permanecen, aquí están al pie del muro, con un mismo ideal, al pie de la muerte. Debo esta revelación definitiva al gran poeta franciscano P. Gandiaga, él me ha asistido en mis desalientos con sus breves pero diarias visitas al taller, él conoce este muro, ha vivido esta soledad, y ha escrito estas palabras”.
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazuko eliza
Paulo Agirrebaltzategi
ELORRI,
zuhaitz da ta sasi.
Arantzazu elorri,
harkaitz ta lan gorri.Harri eta iraurri,
behetik hasi ta gora,
begitu hormari.–Gaztelu,
jauregi?–Ikusi ontzi tinka,
dorreok ikusi:
altuan eregi,
indar eta ausardi,
mundu zabal guztiai
berrion irrintzi.
Olerki luzeagoaren hasiera eta bukaera dakargu hona. Arantzazuko eliza berriari begira jartzen gaitu poetak. Elorri erraldoia, harri bihurtua eta lanaren lanez jasoa, da Arantzazuko eraikin berria. Ez da gaztelua, ez da jauregia, inork halakotzat irudikatu baldin bazuen ere. Itsasontzi handia da eliza. Babesgunea.
Eta dorreak? Beraietatik mundu zabalera berrion pozgarriaren aldarria ozenki zabaltzeko dira dorre garaiak… Irrintzika!
Oharra: “harri eta iraurri” = piedra y cemento
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazuren xarma
Paulo Agirrebaltzategi
BADA ARANTZAZU
harkaitzarte bare,
gerizpe gozatsu.
Paraje dohatsu,
magal ezti ere
bada Arantzazu.
Bake ta deskantsu,
Arantzazuk xarma
apartekoa du.
Andre Mariaren
presentzia-zantzu
zer-bat ere badu!
Mutikotan Mendatako Orbelaun baserritik Arantzazura aldatuta, bertako seminarioan, Bizkaiko Foruan, Zarautzen eta Nafarroako Erriberrin zehar bete zuen bere ikasketa-itzulia, garai hartan Arantzazuko fraidegaiek egiten zuten bezala. 1951ean Arantzazura itzuli zen berriro Teologiako ikasturteak burutzera: bertan fraidetu eta apaiztu zen betiko. Eta Arantzazun eman zituen bere bizitzako ondorengo urteak, fraide-, apaiz- eta irakasle-lanetan, eta tartean olerkiak eta kantuak idazten: 2001. urtean hil zen arte.
Arantzazun pozik bizi zela erantzun zion Gandiagak bere poema batean, pozik bizi ote zen galdetzen zion lagunari. Eta honetara aitortu zuen bere testu biografikoetako batean: “… pozgarri zait Arantzazun bizitzea eta nire bizitza eta bokazioa, mantentzen, zaintzen, gauzatzen eta gozatzen laguntzen didan hemengo giro guztia”.
Orbelaun baserrian zuen bere ume eta mutikotako bizipen eta oroitzapenen gordelekua. Pozarren gogoratzen zituen haiek, baina zorionekotzat zeukan Arantzazura egindako bere bizitzako jauzia, Probidentziaren lantzat: “Orbelaun ta Arantzazu // nire zubiaren orpo. Jaungoikoa arkitekto. // Orbelaunen nintzen sortu / Arantzazun nintzen sartu. / Pausoa nahi dut eskertu. // Orbelaun gogoan badut / barruan dut Arantzazu. / Jauna, bedeinkatua zu”.
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Arantzazu urrian, Igandeko arratsalde batez
Paulo Agirrebaltzategi
Urriko hogeita hamarrak
arratsaldeko bostak gutxi.
Igandea, ta Arantzazu
kotxez lapaxturik. Motxiladun jende
asko ageri da, mendiko haizeak
masailak piztuta. Mendietatik ezik
Arantzazutik ere ihes egiteari
eman dio jendeak.
Eguzkiak ere laster utziko du
zeru oskarbia,
ta itzalirik utziko du
baso, larre ta zelaien
kolore bizi pila guztia.
Hego haize iharra, epel eta pozgarri
ibili da oraintxe arte ia.
Eguzkia jaitsi ahala hoztuz doa
eta indar zorrotza hartuz, ebakitzen duen hura.
Artia mendiaren honuzkaldea
azpilduraz, zoko-mokoz, ageri da dena,
gainen hori nahasia eta sakostetako
urdin, grisez geundua,
izurren arabera txandakatuz.
Jende asko izan da Arantzazun.
Seiak laurden gutxi da.
Usabakotxenan gorde da eguzkia.
Horrelaxe, lau-lau, deskribatzen digu Gandiagak udazkeneko igande-ilunkara, Arantzazuko santutegia eta inguruak jendez eta autoz hustuz eta mendiak eta basoak itzaliz doazenean. Eguzkiak eta egunaren argiak erakarrita mendira igo direnak badatoz behera, eta santutegi inguruan eguna eman duen jende ugaria etxera bidean jarria da. Eguzkiaren jaitsierarekin batera, Arantzazuko mendiak eta basoak kolorez aldatuz doaz, eta giroa hoztuz. Nostalgia eta tristura modukoa ageri ditu poetak bere hitzetan; baina aldi beren Arantzazuko bakea nabaritu eta gozatuko du.
Igande horietako ilunkararen batean, korura bilduta, honetara idatzi zuen: “Bide asko zehar / joan da jendea. / Berbotsa joan da ta / galdu da azkenengo / soinu-zaratea. // Bakar geratu da / jai-arratsaldea. / T'emen barriro be / fraide ta isilezko / betiko bakea!”
Arantzazu Bitoriano Gandiagaren begietan
Artaso lotan, Arantzazu iratzarri
Paulo Agirrebaltzategi
ARTASO
lotan geldi
geratu zen
aspaldi
aurreko mendian,
ta Arantzazu iratzarri
beste alderdian.
Ta, bien erdian,
lehengo erreka bera
bere betiko doan
betiko abian.
Arantzazu aldizkariak aspaldi argitaratua du Bitoriano Gandiagaren olerkitxo hau (1977). Honako sarrera-ohar hau ipini zion argitaratzaileak:
“Gutxik baino ez daki Gandiaga mendi-ibiltari nekaezin eta bakartiak dolmen bat aurkitu zuela, ordura arte ezezaguna eta katalogatu gabe zegoena. Dolmen hau Artaso deritzan tokian kokaturik dago, Elgeako mendien maldak egiten duen kolko zoragarri batean. Toki guztiz liraina da Artaso: zabalunetxo bat, mendi-muinoa, errekastoa, Aizkorri-Artzanburu eta Aloña mendi-lerroa begi bistan duzularik. Kondaira-aurreko gizonek ere bazekiten tokien hautazioa egiten!”.
Maitasunez kantatu zuen Gandiagak Artaso bere olerkietan: Ezagunak dira “Artasoko salmoak”, Hiru gizon bakarka liburuan argitaratuak.
Arantzazu lurraldea bitan banatuta ikusi eta deskribatu ohi digu Gandiagak: Artia aldea eta Aloña aldea; Arantzazu erreka, tartean; bertara isurtzen dituzte biek beren urak. Oso bereizgarriak geografia fisikoz, euskal jendeen bi garai kultural eta erlijiozkoen lurtzat hartzen ditu Gandiagak; horien lekuko: Artasoko aztarnategi jentila, batetik, eta Arantzazuko santutegia, bestetik.
© 2022 Arantzazu