Pello Zabala
A partir de la segunda quincena de agosto el día mengua ya un par de horas desde el inicio del verano, que a estas alturas es más templado y suave, aunque sabe de calores extremos.
La juventud sabe paliar esos extremos con buenos refrescos. La tos irritante de los mayores avisa de los peligros de beber refrescos demasiado 'enfriados'. Sin embargo, unos y otros maldicen tener que ver cómo se va acortando el día.
Epelantxa eta leunxeagoa bai, bada, udagoieneko bero hain koskatsua ere ez den hori. Labe beroko haize erreantza arrimatzen denean, bailaretako haize ittogarria kulpante, bale orduan, arnasteko ere erre punttu lehorra eransten baitizu eztarri idortuan. Arrats bideko lehen ordu erreak nola arinduko eta eztarria nola freskatuko... horixe ohi da garaiko buruhaustea.
Halere, neguko eztarri beroagoen egarri-lanak beti dira xuabego.
Uda halaxe dela tarteka, hori gaxtetan edonork daki, freskagarri onenen berri ere bai. Edadekoei ez dago lezio nabarmenik aise ematekorik ere: ur hotzegiak, edo hobeto adierazteko, hoztuegia den freskagarri hozkagailuan iraunaraziak, badakigu eztarri extu berotuegitik behera, hango pareta gorrixkak aguro kaltetzen eta gorrixkatzen dituela, eztul petralantxa finkatzeraino ere.
Eguneko ordu nagusiak hortxe daude ordutegiaren erdian: baina kontuz, abuztuaren erditik gora, eguna laburxeago neurtzen hasi zaigunean: ia oharkabean, goizean ia ordubete nagitu zaigu eguzki udan hain arina; eta arratsean, minutu pare baten gorabeheran, beste tarte bete berdintsua: beste ordubete berandutu, alegia. Ez digu kalte makala egiten eguneko orduen nahasketa dontsu horrek: bi ordu aurrera hartuta ibili beharrak maldizio gehitxo bota arazten dizkigu, bai.
Pello Zabala
Los días más largos y luminosos del año nos iluminan la cordura y el ánimo, quizás por eso nuestra memoria esé llena de recuerdos veraniegos.
Los entendidos han identificado 3 tradiciones que celebran, a su modo, el solsticio de verano: encender un fuego; recorrer los cultivos y pastos con antorchas para ahuyentar a los malos espíritus; y dejar caer rodando un gran aro cuesta abajo, simbolizando de algún modo el ocaso. La Iglesia hizo suyas estas tradiciones en la conmemoración del nacimiento de san Juan.
Uda zabala eta dotorea kabitzen da gure memori ta oroipenetan. Izan ere, eguzki argia goienen eta luzeen, argienik eta dizdizarienik dabilenekoak argitzen baitigu akordua eta animoa. Egunik luzeenak eta argitsuenak, hortxe ematen baitira: arratsetik, sanjoan bezperan harrapatzen du berandueneko minutuaren koxka: ilunabarreko 9ak eta 49 minutu du erretiro topea, eta hortxe irauten du, nagi-nagi, uztailaren 3a pasa arte, dozenatxo bat arratsez. Goizetik, aldiz, apurka, oso apurka, jaikitzen ta berandutzen hortxe hasten da eguzki jauna.
Auskalo zenbat ohitura eta gomendio pilatu izan diren urteen joanean, herrialde bakoitzeko artzaien eta baserritarren artean. Adituek diotenez, 3 ospakizun mota omen ziren ekainaren gainari eusteko aspaldi asmaturikoen artean.
Ezagunena, suak pizteko ohiturarena. Aurten gutxiago ta eskasago ibili da bezperako arratseko usadio suarena. Baina, honen ondoan, zuzi eta lastargi piztuen prozesioa omen zegoen laborantza munduan zuztartua: alor eta labore guztien artetik sua pasaraztekoa, hango espiritu txar gaizto guztiak uxatzeko. Eta hirugarren ohitura, gurpil edo uztai handikote bat, terreno aldatsdunetan pendiz eta erripetan behera biribilka botatzekoa, eguzkiaren ahuldadezko jaitsiera hori nolabait antzeztuz, ea luzeago eutsiko zioten, belarditako ta beste laboreen anparotarako.
Ohitura oso zabalduak omen ziren hauek, Europa osoan bizirik luze zetozenak: Elizak, ohitura hauek ezin zituenez baztertu, indar hauen guztien zentzua espirituz janztea pentsatu zuen eta, hortxe juxtu, san Joanen jaioteguna prantatu ta bezperatik jada, su handi ta argiaren ohitura kokatu zuen.
Pello Zabala
La gente del campo ha aprendido a tomarle la medida al mes de abril: el de este año ha sido agradable, pero sabe ser frío, húmedo e inesperado recuerdo de los inviernos que deja atrás.
Este abril ha sido dulce, pero raro: no han predominado los vientos del norte de Europa, y tampoco las precipitaciones. Hubo que esperar hasta el 13 por la noche para que descargaran 14 litros. Menos mal que en marzo llovió abundantemente, incluso con agua nieve a final de mes.
Apirilari kontua hartzen jakin du euskal baserritarrak. Jakina: negua luzexka egin ohi da beti ere; aurten bezala, beste urtetan ere bigunaldi polit eta goxoak uzten badaki, hori egia da; baina, hotzak, bustiak, azpi-lainoak edo negu-goraintzietako ezusteko apiril giroek, beti gertatzen dira ezagunak.
Ez da askorik okertu aurtengo gure apirila: goxo portatu dela ere esango nuke. “Abril, aguas mil” eta antzerakoak erantsi izan dizkiote. Hori guztia normal samarra da, aurten normalago, Espainiako penintsula gainean. Gure euri ta elurrak iparrak Europa gainetik ekarriak izan ohi ditugu: bestela dabil aurtengo giroaren eta haizearen kontua eta martxa. Haize nagusia gehiago ibili da, ipar ta hegoko martxekin ez baino, alde banatakoekin. Europa gehiena poltsa handi batean bilduta egon da: ipar iparrean ere, ez ohiko hotzarik, zeharkakoaren egonkortasun gozoa bai lagun.
Gure inguru hau adibide, euri dexenteko erauntsia botatzeko, hilaren 13aren zain egon zitzaigun: orduantxe 14 litro euri, gauez bota zizkigun lehenengoak. Ordurarte, lanbro hutsa, ta nahiko apurra. Hurrengo zaparradatxoa noiz? Martxora arte apenas inoiz dozenerdi litroxka ere: lanbroxka ta laino itxia tarteka.
Eskerrak martxoari: 141 litro lehen 9 egunetan; beste 106, martxoaren 12tik 17ra. Eta azken 22ak, elur buxti eta guzti, martxoaren 29 eta 30ean.
Pello Zabala
Es propio de la primavera que nos regale un verdor abundante y extenso. Conforme se alargan los días el sol se encarga de marchitar y entristecer el paisaje. Pero en mayo la naturaleza rebosa verdor y humedad por todos los lados.
Un mirlo se ha instalado en el roquedal contiguo a la basílica. No veas cómo se hace notar si pasas por allí sin hacerle caso...
Udaberriak edertasun hezea, berdetasun ugaria ta zabala oparitzen daki: berezkoz sortzen zaiona du hori. Eguzki orduak, gero eta zabalxeagoak, oraindik gazteak dira; badakite bai, ondo dakitenez, lur bazterra sekatzen ta erretzen: uda aurrera doanean, eguna bere zabalero betera iristean, eta aire-arnasa lehorrak, guztiz legortzean, orduan bai, sikateak badaki, egunez bezala, iñular ta gaueko ordu-saio egarrituetan, den-dena, oparotsu ta hezeenetik hasita, dena tristetzen ta limurtzen. Maiatzean, ordea, guztiz bestela da.
Berde ta heze, kabittu ezinik dago natura Arantzazuko mendi bizkar inguruotan. Fraile batek dioen bezala, "lehengo Arantzazuko ixkiña hauek harritik gehio zien, berde oparotik baino". Bai, mendi malkar ta aldapatsu hauetako harkaiztiak hezetasuna ta ura jaso baino gehiago, errekaldera bidali ohi zuen dena agudo. Baina gaur, urtero pixkatxo bat xalto goraka, eta lurrezko manta, urteroka gizenduz, iritsi da, hor hegoaldean Araba aldeko mendi bizkarrak ondradu ta potolotzera. Lur urrixka eta belar-mantatxo mehea zena, belar tinko ta pottoloz jantzia, ondroso betea ageri da edozein txoko goxatutan.
Eta txorien jarduntxo ta kantu saio poxkidazko alaiok, zeresanik ez. Esan bainoago, entzunez goxatzekoak dira. Zozoa dugu hemen, eliz aurreko harkaizti honetan bere balkoi propioa salduko ez duena. Egunaren lehen orduotan, eta azkenengoetan, kontuz gero, berari kasorik egin gabe erretiratzen. Entzungo dizkiozu galantak! Ez zaitu bakean utziko bere haserretxoa trinko adierazi gabe!!
Pello Zabala
Los dos números anteriores escribí sobre temas de flores, ya que este año la primavera ha venido muy adelantada. Este adelanto de la primavera es tema de conversación de los frailes más ancianos de la comunidad.
A menudo nos acordamos de aquél febrero de 1956 en el que nevó copiosamente durante todo el mes. Aguantamos ese mes, siendo yo colegial, lo mejor que pudimos, alterados por lo sabañones que invadía nuestros dedos y orejas....
Lore kontuekin ginen aurreko bi zenbakietan. Udaberria goiz berritua iritsi baita aurten.
Halaxe dela entzuten da, gure anaidiko fraile edadeko hauen korrotxoetan ere, harridura punttu bat dariela. Urte askotxotako esperientzia ta bizipoza gorde baitute, urteen koxka bakoitzean.
Izan ere, 1956ko otsailarekin akordatzen gara sarritan: aspaldiko hilabete osoko elurtea, trinkoa ta akordatzekoa izan baitzen hura. Guk, nire kurtsoaldikook alegia, hilabete osoa igaro eta pasa, aguanta eta nozi behar izan baikenuen, luze, behatz eta belarrixkiñetako ospelekin aztoratuta.
Gure amona Sebastiana, "sarri" etortzen zen Arantzazura garai hartan. Barizetatik operazio latza egiterakoan, Ama Arantzazukoari promes eskaini zion, ongi sendatzen laguntzen bazion, askotan etorriko zela promesa betetzeko pozez: ez zen ausartzen askotan hori zehazten: hilabetero, edo bi hilabeteka edo... eta... "sarri" asmatu zuen azkenean, gomazko tarte luzapendun egokia.
Otsail elurtsuan ere etorri zitzaigun amona txintxoa. Hospederian, bazkaltzeko tartean, lau juntatu ginen; ez zen beste inor Arantzazu elurrez zuritu ta itxitako hartan: Oteitza ta Itziar, senar-emazteak, eta Sebastiana ta PelloMari, amon-illobak. Jorgek dena ikusten zuen, detailetxorik galdu gabe: agudo ikusi zituen nire belarrietako ospel gorrixka ta pottolotuak. Albora zitzaidan eta baita seinalatu eta Itziarri esan ere: Zuk baduzu bada, ospelentzako botika bat... nola du izena?...
Ta baita, Itziarrek poltxatik atera orduko, papertxo batean kopiatu ere, niri agudo eskutxotan jarri. Agudo joan ziren bai, nire ospelak.
© 2024 Arantzazu